Bibliography on visual poetry

Printer-friendly versionPrinter-friendly version

Author: Piotr Wilczek
University of Warsaw

The bibliography presented here consists of 34 Polish and Lating prints published in the old Polish-Lithuanian Commonwealth in the 16th-18th centuries. This is not a full collection, but representative for Polish pattern/visual poetry. The term "pattern poetry" embraces all the phenomena connected with framing poems into shapes. According to Kenneth Newell "a pattern poem (...) consists of one or more stanzas, each of which is printed upon the page so that its type will outline a recognizable picture to the reader's eye. The picture may be a geometric design, a silhouette of some concrete object, or even an abstract representation of some mood or idea similar to that found in the words of the stanza". The present bibliography includes four most important genres of this poetry, i.e. technopaegnia, carmina cancellata, labyrinths and "architectural poems". All belong to the genre of poesis artificiosa discussed in old treatises on poetics.

Updated on February 9, 2011
 

Barokowa poezja wizualna w Polsce (Baroque visual poetry in Poland)

Układ chronologiczny (Chronological order)

Dzieła wykorzystane przy opracowywaniu bibliografii (Works cited)

  1. Pelcowa  = P. Buchwald-Pelcowa, Emblematy w drukach polskich i Polski dotyczących XVI = XVIII wieku. Bibliografia. Wrocław 1981.
  2. Dürr-Durski = J. Dürz-Durski, Daniel Naborowski. Monografia z dziejów manieryzmu i baroku w Polsce. Łódź 1955.
  3. Dziechcińska = H. Dziechcińska, Literatura i zabawa. Z dziejów kultury literackiej w dawnej Polsce. Warszawa 1981.
  4. Estreicher = K. Estreicher, Bibliografia polska. Cz.5 (Obejmująca druki stuleci XV - XVIII w układzie abecadłowym). T.1-23 z.1 (Ogólnego zbioru T.12-34 z.1). Od T.12 (23) wyd. S. Estreicher, T.23 (34) wyd. K. Estreicher (wnuk). Kraków 1891-1951.
  5. Higgins = D. Higgins, Pattera Poetry. A Guide to Unknown Literature (w druku; część dotycząca literatury polskiej opracowana przy współpracy P. Rypsona).
  6. Michałowska = T. Michałowska, Staropolska teoria genologiczna. Wrocław 1974.
  7. Rypson = P. Rypson, Poezja wizualna, "Projekt" 1981, nr 6
  8. Słowo i obraz = Słowo i obraz. Materiały Sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk. Nieborów 29.IX - 1.X.1977 r. Pod red. A. Morawińskiej. Warszawa 1982.
  9. Szymańska = M. Szymańska, Katalog rękopisów Biblioteki Głównej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Rękopisy XVII i XVIII wieku. Sygnatury 400-699. Poznań 1971.
  10. Tuwim = J. Tuwim, Pegaz dęba. Warszawa 1950.
  11. Ulcinaite = E. Ulcinaite, Teoria retoryczna w Polsce i na Litwie w XVII wieku. Próba rekonstrukcji schematu retorycznego. Wrocław 1984.

Biblioteki (Libraries)

BJ = Biblioteka Jagiellońska w Krakowie

BKról = Biblioteka Królewska w Sztokholmie

BN = Biblioteka Narodowa w Warszawie

BPubl = Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy

BUW = Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie

Czart = Muzeum Narodowe w Krakowie. Zbiory Czartoryskich

Ossol = Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu

PAN Gd. = Biblioteka Gdańska Polskiej Akademii Nauk

UAM = Biblioteka Główna Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Zasady opisu druków i rękopisów (Rules of bibliographical description)

L.p. (rz), nazwisko autora, data wydania

  1. Autor (Author)
  2. Tytuł skrócony (Title)
  3. Miejsce i data wydania, drukarz, ilość stron (kart). (Place and date of publishing, printer, number of pages)
  4. Lokalizacja druku w "Bibliografii" K. Estreichera lub w innej bibliografii druków albo rękopisów (Location in Estreicher's bibliography or another bibliography of old prints or manuscripts)
  5. Sygnatura egzemplarza, na podstawie którego dokonano opisu (Library catalog number)
  6. Krótka charakterystyka druku (Short description of the print)
  7. Opis utworów wizualnych (Description of visual poems)
  8. Miejsce, w którym można znaleźć fotografie opisanych utworów wizualnych (Location of photographs of visual poems)

Bibliografia utworów literackich (druki i rękopisy) - układ chronologiczny

I. NABOROWSKI, 1593 rok

  1. Daniel Naborowski.
  2. D.M.A. Danieli Cramero…
  3. 1593, wpis w albumie przyjaciół Daniela Cramera z Wirtembergii.
  4. Dürz-Durski, s.17 i il.1
  5. PAN Gd., Rps 2504.
  6. Zob. pkt. 3 i 4.
  7. X.260 r. - wpis Naborowskiego składa się z dwóch części. Pierwsza to "motto  greckie z Grzegorza z Nazjanzu". Druga część to "ośmiowiersz ze stosowną dedykacją". Ośmiowiersz ten to najwcześniejsza próbka Muzy poetyckiej Naborowskiego, na razie łacińskiej" (Dürz-Durski, s.17).  J. Dürz-Durski nie wspomina nic więcej o dedykacji, a ona właśnie jest dla nas najważniejsza jako pierwszy w Polsce utwór wizualny i to w kształcie kielicha (zapisany jednak prozą). Naborowski wysławia w nim zasługi i cnoty Daniela Cramera.
  8. Dürz-Durski, il. 1; Rypson, s.41, il. 13.

II. SUSLIGA. 1598 rok.

  1. Wawrzyniec Susliga.
  2. Reverendissino In Christo Patri et Domino D. Francisco Łącki, Dei Et Apostolicae Sedis Gratia Episcopo Margaritensi, Suffraganeo Vladislaviensi, Novi Honoris Gratulatio…
  3. Kraków 1598, F. Cezary, k.tyt. i k. 9n1b.
  4. Estreicher T.XXX, s.70.
  5. BJ Cim. Q 4558.
  6. Panegiryk dedykowany biskupowi Franciszkowi Łąckiemu. Składają się nań prawie wyłącznie utwory wizualne, których kształty są związane z urzędem adresata panegiryku.
  7. K.B2r:  utwór w kształcie kolumny - mezostychu zawierającej imię, nazwisko i godności biskupa Łąckiego;
    k.B3r: utwór w kształcie infuły biskupiej;
    B3v: utwór w kształcie pastorału i pierścienia biskupiego;
    k.B4r: utwór w kształcie pektorału (tj. krzyża biskupiego);
    k.B4v: utwór w kształcie kielicha;
    k.C1r: utwór w kształcie łańcucha z trzema krzyżami.
  8. K.B4v: Rypson, s.42, il. 14.

III. TYRIGETA. 1598 rok.

  1. Lanus Tyrigeta.
  2. Technopaegnion, Sacropoeticum, Venerabili Corporis Christi Festo, Pietatis Ergo consecratum…
  3. Kraków 1598, Drukarnia Łazarzowa, k. tyt. i k. 11 n1b.
  4. Estreicher T. XXXI, s.478-479.
  5. BJ Cim 4560.
  6. Estreicher: "Na odwr. K. tyt.: Collector lectori Poetico S. - (Jest to wiersz łac. Podpisany: Nicolaus Lubomirski). Lubomirski pozbierał ty trzydzieści kilka robnych wierszyków, jeden sztuczniejszy od drugiego. Są tu 'raki', 'hierogliphica', naśladowania języka starołacińskiego, anagramaty, logogryfy, anaphorica, wiersz z wyrazów zaczynających się na literę L, parodie (z Marcjalisa), wiersze z samych wyrazów składanych z kilku innych, leoniny itp. Każdy z nich dowodzi wirtuozji (sic! - P.W.) formalnej i braku artyzmu rzeczywistego. Ma ten zbiorek swoje znaczenie ze względu na rozpowszechnianie się tego rodzaju poezji u nas w w. XVII. -  Lubomirski przywiózł to zapewne z Olomuńca, gdzie studiował" (loc. cit.).
  7. K.A2r: "ARTIFICIUM I. GRAMMATOSYLLEXIS. Pentametrum Carmen" - jest to utwór - szyfr w kształcie gwiazdy pięcioramiennej;

k.A2v: "ARTIFICIUM II.RETROGRADI CANCRI";

k.A2v - A3v: "ARTIFICIUM III. HIEROGLYPHICUM";

k.A4v - B1r: "ARTIFICIUM XI. ANAPHORICUM";

k.B1v - B2r: "ARTIFICIUM XV. RABANIANAE ARTIFICIOSAE FIGURAE" - trzy krzyże będące imitacjami otworów Hrabana Maura (zob. rozdział I tej pracy);

k. C1r: "ARTIFICIUM XXVII.  HOMOLOGRAMMATA";

k.C1v: "ARTIFICIUM XXIX. ACROSTICHON IN DICTIONIBUS".

IV. ŻABCZYC. 1605 rok.

  1. Jan Żabczyc.
  2. Marsz moskiewski Krwawy.
  3. Kraków 1605, M. Szarffenberger, wyd. 2, Kraków 1606.
  4. Estreicher T.XXXIV, s. 14.
  5. BJ 717 I; wyd. 2: BUW 4.20.4.496.
  6. Poemat o wojnach moskiewskich, a zwłaszcza o losach Dymitra   Samozwańca, o jego stosunkach z Wiśniowieckim i Mniszchem.
  7. Na odwrocie karty tytułowej wiersz wizualny w kształcie herbu Mniszchów (8 piór strusich ułożonych wachlarzowato). Wiersz jest siedmiowersowy, ułożony między piórami, akrostychowy. Jego pierwsze litery tworzą nazwisko "MNISZCHEK" (sic!); środkowe litery czytane od środka zarówno w przód jak i w tył tworzą imię "IERZI".
  8. R. Ocieczek, Sławorodne wizerunki. O wierszowanych listach dedykacyjnych z XVII wieku. Utwory dedykacyjne w kontekście innych elementów wprowadzających do dzieła. Reprodukcje zostawiła R. Ocieczek. (Katowice 1982), tabl. II (zob. też tabl. I, III - VIII).

V. GRATULATIO. 1608 rok

  1. Dzieło zbiorowe.
  2. Illustrissimo ae reverendissimo D.D. Alberto Baranowski… archiepiscopo Gnesnensi… primum in suam archiepiscopam Gnesnensem ingredienti, Gratulatio studiosoru in Archiepiscopali Collegio Calissien. Societatis lesu...
  3. Kalisz 1608, A. Gedelli, k.n1b. 32.
  4. Estreicher - brak; Pelcowa, s. 92.
  5. B. Król  adl. 7
  6. Utwór emblematyczny; panegiryk z okazji ingresu Wojciecha Baranowskiego na gnieźnieńską stolicę arcybiskupią; dzieło zbiorowe uczniów kolegium jezuickiego w Kaliszu.
  7. Utwory typograficzne w kształcie obelisków z herbem u góry lub bram i ołtarz - karty: C3r, D2v, E4r, F2v, F3r, F4r (wg: Pelcowa, loc. cit.).

VI. MONTELUPI. 1611 rok

  1. Valeriusz Montelupi.
  2. Gratulationes in reditum… principis Sigismundi III… Poloniae et Sueciae Regis… victoris de Moschovia triumphantis…
  3. Poznań 1611, J. Wolrab, k.nlb. 52.
  4. Estreicher T.XXII, s.541; Pelcowa, s.124.
  5. BJ 18366 I.
  6. Utwór upamiętniający zwycięstwo Zygmunta III pod Smoleńskiem w 1611 roku oraz sukcesy w całej wyprawie moskiewskiej, dedykowany Zygmuntowi III.
  7. K.D.2v: układ typograficzny "Porta triumphalis" (brama triumfalna) z rycinami korony i rycerza; słowa wysławiające króla są wpisane na dwu kolumnach bramy;
    k.D3r: układ typograficzny "Arcus triumphalis" (łuk triumfalny) z ryciną przedstawiającą orła i koronę;
    k.D3v: tekst wpisany w układ typograficzny mający kształt obelisku - piramidy (strophe);
    k.D4r: tekst o układzie j.w. (antistrophe);
    k.D4v: tekst wpisany w układ typograficzny mający kształt odwróconej piramidy (epodos); wokół tekstu - ryciny przedstawiające rekwizyty wojenne: bębny, miecze, armaty, topory, chorągwie
  8. K.D2v, D3r - J.A. Chrościcki, Wojna i pokój. O przedstawieniach emblematycznych za panowania Wazów w Polsce. W: Słowo i obraz, s.134, il.4.

VII. MŁODYŃSKI. 1614 rok.

  1. Stefan Młodyński (lub Młodiński).
  2. Infula geranomia qua sacrorum In M.D.L. procerum unio, perillustris perque Reverendus Dominus Stanislaus Kiszka praepositus Gerahon. Scholasticus Vilnensis…
  3. Wilno 1614. J. Karcan, 1 ark.
  4. Estreicher, T.XXII, s.451.
  5. BN XVI. Qu.432.
  6. Panegiryk, w którym autor składa nowemu proboszczowi gratulacje z okazji objęcia urzędowania.
  7. Na ostatniej tronie utwór w kształcie piramidy.

VIII. DEMBIŃSKI. 1617 rok.

  1. Jeremiasz Dembiński.
  2. Monumentum ad majorem D.O.M. glorian…
  3. Kraków 1617, A. Piotrkowczyk, fol. 1 ark. rozłoż.
  4. Estreicher, T. XV, s. 129.
  5. BN XVI, Qu.425 adl.
  6. Ulotka zawierająca utwór w kształcie piramidy mówiący o ofiarowaniu przez papieża Pawła V różnych relikwii kościołowi pw. św. św. Piotra i Pawła w Pułtusku; utwór prawdopodobnie związany ze środowiskiem jezuickim (w Pułtusku istniało duże kolegium jezuickie).

IX. LOGION… 1621 rok

  1. Dzieło zbiorowe.
  2. Logion episcopale illustrriasimi Principis et Reverendis. Domini D. Simonis Rudnicki Dei et Apostolicae Sedis gratia Episcopi Vernien. A luctucsa morte  convolutum…
  3. Braniewo 1621, J. Schönfels, k.nlb. 34.
  4. Estreicher T.XXVI, s.462-463; Pelcowa, s.114-115.
  5. BN XVII.3.16237.
  6. Druk wydany z okazji pogrzebu Szymona Rudnickiego, biskupa warmińskiego. Zawiera m.in. mowę pogrzebową wygłoszoną przez Gabriela Teofila Ostroucha.
  7. Sześć utworów łacińskich w kształcie piramidy - obelisku:

k.C3r: autor - Andreas Kowalski;

k.D3r: autor - Ioannes Smogulecki:

k.E3r: autor - Samuel Piasecki;

k.F3r: autor - Martinus Badach;

k.G3r: autor - Henricus A.Creutz;

k.H3r: autor - Albertus Hosius.

X. LEOPARDUS… 1624 rok.

  1. Dzieło zbiorowe.
  2. Leopardus… Henrici Firley Archiepiscopi Gnesnensis… Gnesnensem primum Archidioecesim ingredientis ab animantibus salutatus quae Gnesaensium Archiepiscoporum stemmatibus incisa claruerunt…
  3. Kalisz 1624, W. Gedeliusz, k.nlb.32.
  4. Estreicher T.XVI, s. 227; Pelcowa, s. 112.
  5. BJ 14221 XII (od kilku lat wypożyczony przez BN i tam dostępny).
  6. Druk panegiryczny wydany z okazji ingresu Henryka Firleja na gnieźnieńską stolicę arcybiskupią. Autorami są studenci kaliskiego kolegium oo. Jezuitów. Obszerne omówienie tego panegiryku wraz z charakterystyką funkcyj, jakie pełnią w nim wiersze wizualne, można znaleźć w artykule: P. Buchwald-Pelcowa, Na pograniczu emblematów i stemmatów. W: Słowo i obraz, s.76-81.
  7. Wszystkie utwory wizualne są panegirykami na cześć arcybiskupa Firleya:
    k.C2v: piramida (autor - Nicolaus Sokołowski);
    k.D2r: kolumna na szerokiej podstawie (autor - Sventoslaus Rudnicki);
    k.H1v: piramida (obeliscus - autor - Alexander Iaworalski);
    k.F1r: chorągiew (autor - Ioannes Rayski);
    k.F2v: tarcza herbowa (autor - Martinus Glosakowski);
    k.G2r: fasada katedry (autor - Albertus Konbierzycki);
    k.H1v: infuła biskupia (autor - Andrea Radoliński);
    k.I1r: krzyż na podstawie (autor - Ioannes Pudlowski);
    k.I2r: ołtarz (autor - Albertus Bieniecki);
    k.K2r: pektorał (autor - Andrea Zawisza Trzebicki);
    k.L1v: latarnia morska w Faros (autor - Ioannes Suchorzewski);
    k.M1r: inskrypcja pierścieniowa z kolumną wewnątrz (autor - Christophorus Poniatowski);
    k.M2v: tekst miedzy dwiema kolumnami (budynek? Autor - Hieronymus Buzewski);

    k.N2r: budynek (dach i dwie kolumny - autor - Ioannes Szkudlski).

  8. K.C2v, G2r - Rypson s.43, il.16,17; k.M1r - Pelcowa, Na pograniczu emblematów i stemmatów, s.79.ol.2; wszystkie wymienione utwory oprócz k.C2v, I2r, M2r - w aneksie do niniejszej pracy.

XI. GOLDONOWSKI. 1628 rok.

  1. Andrzej Goldonowski.
  2. Poema historicum  de S. Paulo Primo Eremita F.F. Eremitarum Patriarcha…
  3. Kraków 1628, W. Piątkowski, k. nlb.90.
  4. Estreicher T.XVII, s.216.
  5. BJ 53529 I
  6. Jest to żywot św. Pawła Pustelnika. Druk zawiera poemat heksametrowy na cześć św. Pawła (k.A1r - O2r) oraz ody i epigramaty.
  7. K.G5r - wiersz-labirynt, który należy czytać od środka.
  8. K.G5r - Rypson, s.42, il 15.

XII. MIROWSKI. 1630 rok.

  1. Paweł Mirowski.
  2. Symbolum epithalamicum cum… sponsae Gatharinae… Adami… Czołhański filiae… Stephanus Asak, iudex terres…
  3. Lublin 1630, F. Konrad, k.nlb. 14.
  4. Estreicher T.XXII, s. 415-416; Pelcowa, s. 121.
  5. Ossol  XVII - 2159 - II.
  6. Jest to epitalamium z okazji ślubu Katarzyny Czołhańskiej ze Stefanem Asakiem. Wiele w druku emblematów i stemmatów.
  7. K.C3r:      Utwór "STEPHANOKA"; jest to wiersz-rebus w kształcie serca zawierający rozważania nad nazwiskiem panny młodej i imieniem pana młodego;k.D1v: "PIRAMIS" - utwór w kształcie piramidy.
  8. Karty j.w. - aneks do niniejszej pracy.

XIII. DRASKI. 1631 rok.

  1. Adam Draski.
  2. [trans kr.] Eparchias tö kyrio Andrea Lipski Krak. archierei apo' tu 'Adam Draskiu tës hellados glottes didaskalu…
  3. Kraków 1631, F. Cezary, k.6 nlb.
  4. Estreicher T.XV, s.304.
  5. Ossol  XVII - 2120 - II.
  6. Utwór panegiryczny pisany na cześć biskupa krakowskiego Andrzeja Lipskiego liczący 80 heksametrów, rozpoczynający się słowami "Odysei" (zob. J. Czernatowicz, Poezja polsko-grecka w XVI i XVII wieku, "Eos" vol. LXXII/1984), s.200; ze względu na słabą znajomość języka greckiego nie mogłem zapoznać się bliżej z treścią tego utworu).
  7. S.7 - wiersz grecki w kształcie piramidy.
  8. Rypson s.45, 11, 22; aneks do niniejszej pracy.

XIV.    MNEMOSYNE… 1633 rok.

  1. Dzieło zbiorowe.
  2. Maemosyne sławy prac y trudow…Piotra Mohiły woiewodzica ziem mołdawskich, uprzywileiowanego prawosławnego metropolity Kiowskiego, Halickiego y wszystkiey Rusi exarchy… na…  onego wiazd do Kiowa…
  3. Kijów 1633, Drukarnia Ławry Pieczerskiej, k. nlb. 15.
  4. Estreicher T.XXXI, s. 481; Pelcowa, s. 123.
  5. BPubl  XVII.2.1225 (zniszczony).
  6. Wiersze emblematyczne na cześć Piotra Mohiły pisane przez uczniów gimnazjum kijowskiego.
  7. K.D3r: "Rysunek niby piramidy, a w jej środku napis pochwalny, iż Mohiła 'cerkwi prawa wschodnie od Króla Pana otrzymał' " (Estreicher, loc. cit.).

XV. POGORZELSKI. 1639 rok.

  1. Piotr Pogorzelski.
  2. Adorea feriarum D. Antonii Paduen… Admodum…Anbrosio Wierusz…
  3. Zamość 1639, Drukarnia Akademicka, k. nlb. 29.
  4. Estreicher T.XXIV, s.425.
  5. Ossol  XVII - 2922-III; por. Czart 37937 I.
  6. Kilkanaście wierszy różnych gatunków (anagramy, epigramy, etc.) o treści religijno-ascetycznej na cześć św. Antoniego Padewskiego.
  7. K.A3r: wiersz w kształcie sześciokąta z mezostychem;

k.B2r: epigram z akrotelestychem;

k.C1v: wiersz "PHOSPHORUS IRRADIANS" szesnasto-wersowy (gwiazda lub słońce), między ośmioma dwuwersami wpisane kolejno litery: M, N, A, N, T, O, N, I, U, S; w centrum umieszczona litera S ) w egz. Osool. obcięty bok karty; opis tej karty na podstawie egz. Czart).

  1. K.A3r, C1v - aneks do niniejszej pracy.

XVI. WAŚNIOWSKI. 1644 rok.

  1. Wojciech Waśniowski.
  2. Wielkiego Boga wielkiej Matki ogródek.
  3. Kraków 1644, F. Cezary, s.73,7 nlb.
  4. Estreicher T.VIII, s.245 (pod "Boga") oraz T. XIII, s.206 (odsył. do Waśniowskiego).
  5. BN XVII.3.2630.
  6. Zob. rozdział III tej pracy,  w całości poświęcony temu problemowi.
  7. K. tyt.: wyraz "ogródek" wpisany pomiędzy dwa koła współśrodkowe; od jego liter zaczynają się lub na nich kończą wersy sześciowiersza o Matce Boskiej;

s.71/k.I3v/: akromezotelestych z wyrazem "IESUS";

s.72/k.I4r/: serpentinum;

s.73/k.K1r/: akromezotelestych z wyrazem "MARIA";

s.74/k.K1v/: wiersz w kształcie gwiazdy (zob. rozdział III);

s.76/k.K2r/: utwór "RECIPROGA" z tekstem wpisanym we współśrodkowe koła (zob. rozdział III);

s.77/k.K2v/: wiersz w kształcie krzyża (zob. rozdział III);

s.78-79/k.K3v - K4r/: wiersz "ECHO".

  1. S. 74 i 77 - Rypson s.43, il. 18 i 19;

XVII. WIESZCZYCKI. 1650 rok.

  1. J. (Jan?) Adrian Wieszczycki (lub: Wiesczycki).
  2. Archetyp albo Perspektywa żałosnego rozwodu, który śmierć nieużyta… z Jey Mcią P. Zofią z Barycze… dnia 26.  roku 1649 sprawiła…
  3. Kraków 1650, Ł. Kupisz, k. tyt. I k. nlb. 11.
  4. Estreicher T.XXXII, s.490-491.
  5. BN XVII.3.16520.
  6. Utwór żałobny na cześć zmarłej Zofii Wielopolskiej; różne gatunki wierszy, wszystkie wyrażają w sposób bardzo konwencjonalny wielkość straty, narzekają na srogość śmierci i nietrwałość rzeczy ziemskich.
    K. tyt. (verso): drzeworyt przedstawiający Pegaza (nad nim korona z napisem "Mąż żony Głowa") oraz katafalk (nad nim też korona z napisem "Swego Męża ona, Głowy Korona").
    K.B3r: akromezotelestych" KAŻDY NA ŚMIERĆ PAMIETAI".
    K.C3v: brama, przy której bokach stoją posagi "Wstrzemięźliwości" i "Pokory", a wieńczą ja trzy słońca umieszczone na podstawach, wewnątrz których znajdują się napisy mówiące o roli słońca w życiu zmarłej; we wnętrzu bramy jest wydrukowany wiersz akrostychowy z imieniem i nazwiskiem autora: ADRYAN WIESCZYCKI, a u dołu bramy jest zamieszczona sentencja z Plutarcha.
    K.C4r: drzeworyt przedstawiający "castrum doloris" wystawiono na pogrzebie Zofii Wielopolskiej (zob. J.A. Chrościcki, Pompa funebris. Z dziejów kultury staropolskiej. Warszawa 1974, s.102, il. 43). Górna część "castrum" tworzy piramidę, na której bokach znajdują się schody z krukiem (zob. herb "Korwin") na szczycie i napisem "Orłowi wzrokiem stał się  już podobny ptak, który nosił płaszcz czarnoozdobny". Dolną część "castrum" otacza napis: "ZOPHIA Wielopolska ta drogą chodziła. Po tych dai schodach iść nas nauczyła". Wewnątrz piramidy-schodów jest zapisany w kształcie piramidy urywek z sonetu 4 Petrarki. Między kolumnami dolnej części "castrum" wpisane są trzy sentencje - dwie ze św. Augustyna i jedna z Boecjusza.
  7. K. tyt. Verso, k.B3r, C3v, C4r: aneks do niniejszej pracy.

XVIII. NIERADZKI. Ok. 1663 rok.

  1. Adam Nieradzki (?).
  2. Kirys hartowny starożytnego żołnierza złotemi wypolerowany słowy, na iasny widok wystawiony.
  3. B.m.r.w. (ok. 1663), k.18 nlb.
  4. Estreicher T. XXIII, s.126-127.
  5. BN XVII.3.1527.
  6. Zob. rozdział IV pracy w całości poświęcony temu drukowi.
  7. Rypson, s.41, il. 20,21 oraz "Projest" 1981, nr 6, s. 1; zob. też aneks do niniejszej pracy.

XIX. ARTENSKI. 1672 rok.

  1. Kazimierz Arteński.
  2. Triumphans Herculea virtus XXXVI. V.V. DD. secundae laureae candidatorum dum sub felicibus auspiciis… Andreae Trzebicki… episcopi Cracoviensis… a…Andrea Kucharski… magisterii in artibus et in philosophia doctoratus licentian  consequeretur, symbolis veriis expressa…
  3. Kraków 1672, S. Piotrkowczyk, k. nlb. 20.
  4. Estreicher T.XII, s.235-236; Pelcowa s.161.
  5. BN XVII.4.15886.
  6. Panegiryk, zbiór emblematycznych godeł-symboli 36 nowych doktorów i magistrów filozofii Akademii Krakowskiej, dedykowany Mikołajowi Prażmowskiemu, arcybiskupowi gnieźnieńskiemu.
  7. K.K2r: utwór tworzący układ typograficzny zbliżony kształtem do piramidy.

XX. PISKORSKI. 1698 rok.

  1. Sebastian Piskorski (i inni).
  2. Sacratissima Virginis, Dei Matris Reginae Poloniae Maiestas in iconibus ejusdam intra amplissimam Dioecesin Gracoviensem, virtute miraculorum et gratiarum munere celeberrimis, fildeliter observata…
  3. Kraków 1698, Drukarnia Akademicka, k.16 nlb.
  4. Estreicher T.XXIV, s.327-328.
  5. BJ 3514 XII.
  6. Wiersze kilkunastu autorów wysławiające obrazy Najświętszej Mari Panny znajdujące się w różnych miejscach Polski; utwór dedykowany Krystianowi Augustowi, księciu saskiemu.
  7. K.D2r: wiersz prostokątny, akrotelestych, autorstwa Kazimierza Przybyłowskiego sławiący obraz Panny Maryi w kościele oo. Benedyktynów pod Tuchowem.

XXI. KIEŁKOWSKI. 1718 rok.

  1. Maurycy Kiełkowski.
  2. Hypomnema Franciscanum die festivae introductionis… reliquiae D. Antonii de Padva et Eoclesia  B.M.V. in circulo Gracoviensi ad Eoclesiam F.F. Min. … publicae luci expositum consecratum appaludente…
  3. Kraków 1718, F. Cezary II, k.14 nlb.
  4. Estreicher T.XIX, s.249.
  5. BJ 58823 III.
  6. Utwór religijno - ascetyczny zawierający wiersze poświęcone czci św. Antoniego Padewskiego. Warto tu zacytować zdanie Estreichera typowe dla dotychczasowej opinii na temat poezji wizualnej: "Dzieło całe w łamigłówkach wierszowych, anagramatach i epigramatach wyłamywanych w różne strony, świadczących o wielkiej pracy i wielkim upadku rozumu w Polsce" (loc. cit.).
  7. K.D1r: akromezostych w kształcie obelisku;
    k.D2r: "musicum" zatytułowany "Paramy per Orpheum poeticum concimnatum" (por. Puzyna, 1695 r., s.690);
    k.E1r: wiersz "SEMPER IN ORIENTE" w kształcie gwiazdy siedmioramiennej "geometrycznej" o podwójnych ramionach (zob. Herka, 1732, k.E1r);
    k.E2r: wiersz w kształcie zegara słonecznego (por. Puzyna, s.683);
    k.E2r: aliteracyjny labirynt mezostychowy;
    k.E2v: wiersz prostokątny z czterema mezostychami, które czyta się od środkowej litery A ("ANTONIUS") - zob. Awedyk, 1728 r., k.D1r; Mitulski, 1723 r., k.C2r; Herka, 1732 r., k.D2v;
    k.F1v: "PROTEUS POETICUS" - wiersz "proteusz" w kształcie rombu;
    k.F2v: "CHRONOSTICON MONOSYLLABUM" - j.w. k.F1v.
  8. k.E1r, E2r: Rypson s. 45, il. 23, 24.

XXII. WADOWSKI. 1721 rok.

  1. Idzi Stefan Wadowski.
  2. Liber Votivus VII Virtutum ac Meritorum Sigillis munitus, consecdenti super Praesuleum Thronum Gentilicio Agao Celsissimi Principis. Illustrissimi ac Reverendissimi Domini D.Constantini Feliciani in Szaniawy Szaniawski.
  3. Kraków (1721), k. 26 nlb.
  4. Estreicher T.XXXII, s.141.
  5. BN .3107 (B.VIII.2.205).
  6. Panegiryk dla Konstantego Szaniawskiego mówiący o jego zasługach; znajdują się tu 53 epigramaty napisane przez tyluż uczniów.
  7. K.N2v: "Vivat" - wiersz labiryntowy w kształci rombu - poz. np. Puzyna, 1695, s.688.

XXIII. MITULSKI. 1723 rok.

  1. Norbert Franciszek Mitulski.
  2. Candor religioni domesticus, ad festivam diviniasimi Josephi lucem publicus… Anno, quo candor lucia aeternae terris affulsit...
  3. Kraków 1723, F. Cezary (dziedzice F. Cezarego II), k.6 nlb.
  4. Estreicher T.XXII, s.440.
  5. BJ 22167 III.
  6. Wiersze na cześć św. Józefa, Oblubieńca NMP.
    1. K.B2v:      agromezotelestych "IOSEPHUS" (wszystkie wyrazy w kolejnych dystychach rozpoczynają się od liter "I" - dystych pierwszy, "0" - dystych drugi, "S" - dystych trzeci itd. - tworząc w ten sposób 10 akrostychów "IOSEPHUS" ).

k.C2v: "AGROSTICON" - wiersz prostokątny czterema mezostychami, które czyta się od środkowej litery "I" ("IOSEPHUS") - zob. Awedyk, 1728, k.D1v; Kiełkowski, 1718, k.E2v;

k.C2v: "ECHO" mające postać akrotelestychu "IOSEPHUS VIVAT".

XXIV. TOMASZKEIWICZ. 1723 rok.

  1. Józef Walenty Tomaszkiewicz.
  2. Arbor laureato verefrondescens. XIX. VV. DD. secundae laureat candidatis philosophiei honoris fructus germinans…
  3. Kraków 1723, Drukarnia Akademii, k.14 nlb.
  4. Estreicher, T.XXXI, s.214-215; Pelcowa s.211.
  5. BJ 3522 III.
  6. Druk zawierający wiersze pochwalne dla egzaminatorów i bakałarzy uniwersyteckich.
  7. K.F2r: Układ typograficzny w kształcie kolumny.

XXV. AWEDYK. 1728 rok.

  1. Michał Jan Nepomucen Awedyk.
  2. Conchylium gemmas Aristoteliei Eurippi in Premium V. VV. DD. promae laureat candidatis, dum… per…Stanislaum Venceslaum Panisium… artium liberalium et philosophiae baccalaurei ritu solemni crearentur proferens…
  3. Kraków 1728, F. Cezary (Dziedzice F. Cezarego II), k. nlb. 11.
  4. Estreicher T.XII, s.312; Pelcowa s.161.
  5. BJ 3430 III.
  6. Druk zawierający wiersze na cześć św. Jana Nepomucena, bł. Jana Kantego oraz pochwały i podziękowania nowych bakałarzy Akademii. Druk zawiera też podziękowania bakałarzy dla Awedyka.
  7. K.A2v: wiersz-obelisk - każdy wers ma inna miarę;

k.C11v-C2r: akrotelestych: "IOANNES LAUREATUS";

K.D1r: wiersz prostokątny z czterema mezostychami, które czyta się od środkowej litery N ("NICOLAUS") - zob. Herka 1732. k.D2v; Mitulski 1723, k.C2r; Kiełkowski 1718, k.E2v.

XXVI. HERKA. 1732 rok.

  1. Klemens Kostka Herka.
  2. Liber passus appia virtutis eruditae ad secundam laureate honoris metam… Domino Stanislao Wadowski… dum… per… D.M. Casimirum Pałaszowski… atrium magister et philosophiae doctor crearetur…
  3. Kraków 1732, Drukarnia Akademii, fol. ark. 333.
  4. Estreicher T.XVIII, s.144.
  5. Ossol XVIII - 15477-IV.
  6. Panegiryk na cześć nowego doktora Uniwersytetu Jagiellońskiego, Stanisława Wadowskiego. Zawiera kilka utworów na cześć bł. Jana Kantego, patrona Akademii.
  7. K.D2r: wierz akrotelestychowy w kształcie obelisku;
    k.D2v: "ACHROSTYCHON" - wiersz prostokątny z czterema mezostychami, które czyta się od środkowej litery S (STANISLAUS) - zob. Awedyk 1728, k.D1r; Mitulski 1723, k.C2r; Kiełkowski 1718, k.E2v; ten utwór, który pojawił się w czterech znanych nam drukach można określić jako versus intextus wpisany w carmen figuratum;
    k.E1r: wiersz w kształcie gwiazdy siedmioramiennej "geometrycznej" o podwójnych ramionach - zob. Kiełkowski 1718, k.E1r.
  8. Zob. aneks do niniejszej pracy.

XXVII. FRANCISZEK OD ŚW. KAZIMIERZA. 1736 rok.

  1. Franciszek od św. Kazimierza, Trynitarz.
  2. Licina orti sub sole Lechico Ordinis Angelici Discal. SS. Trinitatis de Redamp Captiv, a paternis favoribus Divinissimorum Patriarcharum Joannis de Matta et Felicis Valesii voto felix eventu gratiosa pro Cunis vero Genitalibus tot purpuris quot fundatoris gratis Regum Princip. Ducum Senatorum Antisticum Procerumq...
  3. Lwów 1736, Drukarnia Zgromadzenia Trynitarzy, ss.129.
  4. Estreicher XVI, 281.
  5. BUW Pol.XVIII-8o-74.
  6. Estreicher: "Składa się to dzieło z czterech części. W 1-ej allegory i przepowiednia bytności tego Zakonu; w 2-ej pochwały patrona Zakonu s. Joachima i pierwszych jego Patryarchów. Obie te części z niezgrabnymi rycinami. W 3-ej pochwały Fundatorów Zakonu w Polsce, w 4-ej pochwały Kollegiów Prowincji Polskiej".
    1. S.27: Piramida (ale tylko obramowana tekstem); krzyż utworzony ze znajdujących się weń wyrazów, w jego centrum - oko;

s.32: akromezotelestych z tekstem "S. Joachim patronus prowincjał (sic!) regni Poloniae ost";

s.42: rebus akrotelestychowy - krzyż ze znajdującymi się wewnątrz niego rysunkami krzyża zastępującymi wyraz "krzyż";

s.42: rebus j.w. - z sercami w miejsce krzyży.

XXVIII. NIEWĘGŁOWSKI. 1741 r.

  1. Franciszek Niewęgłowski.
  2. Festum Crucis Potocianae cum solemni gratissimae vietimae Cervi Kątsiani ad aram ejus voto ecnnubiali oblatione inter accensas hymenaei taedas celebratum...
  3. Zamość, 1741, Drukarnia Akademicka, k.15 nlb.
  4. Estreicher T.XXIII, s.140.
  5. BN XVII.3.1673.
  6. Epitalamium. "Na odwr. str. Tytułu herb nowo zaślubionych, dokoła armaturą otoczony, a pod nim 4 wiersze. Przypis prozą panu młodemu, dalej panegiryk wierszem heksametrowym, wylicza zasługi domu Potockich, jednak niewiele zawiera co do treści. Zakończa wiersz dziwaczny pt. : "Proteusz poeticus seu Chronosticon" (Estreicher, loc.cit.).
  7. K.G2r i G2v - dwa wiersze w kształcie rombu, które przypominają gatunek zwany "protheus".

W tym dziele również dwa przykłady prozy wizualnej: w kształcie herbu Potockich oraz w kształcie obelisku (ściętej piramidy).

Bibliografia poetyk i retoryk (druk i rękopisy) - układ chronologiczny.

XXIX. ALSTEDIUS. 1630 rok.

  1. Joahann - Heinrich Alsted (łac. Wersja nazwiska Alstedius).
  2. Encyclopedia septem tomis distineta…
  3. Herborm 1630, ss.1214.
  4. Druk zagraniczny.
  5. BJ Teol 11561 III.
  6. Monumentalna encyklopedia zawierająca informacje z wszystkich niemal dziedzin wiedzy. Jest dziełem Johanna - Heinricha Alsteda (1588-1638), niemieckiego teologa protestanckiego, filozofa, kabalisty i encyklopedysty (inne jego dzieło: Cursus philosophiei encyclopaedia, Herborn 1620) [1], który odegrał "niemałą rolę w przeniesieniu w wiek siedemnasty renesansowych sposobów myślenia i działania" (F. Yates, Sztuka pamięci. Przeł. W. Radwański, Warszawa 1977, s.372).

W obszernym dziele encyklopedii poświęconym poetyce znajdują się dwa rozdziały poświęcone interesującej nas problematyce  "De technopaegnio Graece" i 'De technopaegnio poetico Latino", w których zdefiniowano poszczególne wiersze wizualne jako gatunki literackie. Wolno sądzić, że konstatacje Alsteda to reprezentatywna suma wiedzy o poetyce w pierwszej połowie XVII wieku w Europie, toteż jego ustalenia wykorzystamy dla poparcia naszej hipotezy (zob. "Zakończenie" tej pracy), iż poszczególne wiersze wizualne to niedostrzeżone przez badaczy literatury staropolskiej gatunki literackie obecne przecież u nas zarówno w poetykach i retorykach, jak i w drukach zawierających krótkie określenie i rycinę aż 60 gatunków określonych wspólną nazwą "technopaegnion poeticum".  Do gatunków tych  należą również "acrostichis poetica", "anagramma", "griphus" i inne zdefiniowane w słowniku dołączonym do "Staropolskiej teorii genologicznej" Teresy Michałowskiej. Wymieńmy w tym miejscu te gatunki, które należą do poezji wizualnej sensu stricto.

  1. Wszystkie przykłady pochodzą z tomu 1 encyklopedii:

s.552: VIII Amphora poetica (wiersz w kształcie amfory);

s.553: XI Ara poetica (wiersz w kształcie ołtarza);

s.554: XII Calix poeticus (wiersz w kształcie kielicha);

s.554: XVI Clepsydra poetica (wiersz w kształcie klepsydry);

s.554: XVII Clypeus Poeticus (wiersz w kształcie prostokąta, dosłownie - "tarcza");

s.555: XIX Columna poetica (wiersza kształcie kolumn);

s.556: XXIV Emblema - nie jest to wiersz wizualny (w znaczeniu "pat tern poem"), ale podajemy go w tym miejscu, aby pokazać, jakie gatunki umieszczał obok siebie Alsted w ramach działu "technopaegnia" (gatunek "emblemat" opatrzony jest następującą, dobrze nam skądinąd znaną, definicją: "Emblema  seu symbolum heroicum, constat tribus partibus: titulus siva lemmata pictura seu imagine et ipso carmina");

s.557: XXVI Fusus poeticum (wiersz w kształcie rombu, dosłownie: "wrzeciono");

s.562: XXXIX Organum poeticum (wiersz w kształcie organów - jakby unowocześniona wersja "Syringi" Teokryta!);

s.562: XL Ovum poeticum (wiersz w kształcie jajka; podane dwa przykłady - ryciny: "jajko" Symiasza i "jajko" w języku łacińskim);

s.564: XLVI Poculum poeticum (wiersz w kształcie pucharu);

s.566: LIII Securis poetica (wiersz w kształcie topora - por. "Topór" Symiasza, rozdz. I);

s.567: LIX Tripus poeticus (wiersz w kształcie… kotła);

s.567: LX Turris poeticum (wiersz akrotelestychowy w kształcie wieży). Pod nazwą i krótkim określeniem znajduje się rycina - przykład każdego gatunku. Wszystkie ryciny (oprócz wiersza "jajka"- s.562) są zaczerpnięte z dzieła Baldassare Bonifacio "Musarum libri" (1628), o którym wspominaliśmy w rozdziale I.

XXX. KRZYŻKIEWICZ. 1674 rok.

  1. Andrzej Krzyżkiewicz (inne formy nazwiska: Krzyszkiewicz, Kryszkiewicz); na karcie tyt.: Ignatius  a S. Francisco (Ignacy od św. Franciszka Ksawerego, pijar).
  2. Attica Musa thitoream et hyampeum Parnassi colles ultra et citro pervolans seu epitome artis poeticae.
  3. Kraków 1674, A. Gorecki, k.7, s.101, k.2.
  4. Estreicher. T.XX, s.342.
  5. BN XVII.2.85.
  6. Jedna z nielicznych drukowanych poetyk polskich [2].
    1. S.58: "DOGMA XX. 'Obelisous' est Pyranis euspidata Minor Colosso"; następuje Exemplum - utwór w kształcie piramidy;

s.59: "Admonitio. Discat Neoposta artificia Poematum dari infinita; ut 'Clauarum', 'Stellarum', etc. ego aeternitati. 'Gladium' et 'Vexillum' subijcio".

Po takim wstępie, już poza dwudziestoma "dogmatami" poetyki, są podane dwa przykłady:

s.60: utwór w kształcie miecza (czyli zapowiedziany wyżej "gladium"); jest to jednocześnie akrotelestych "IOANNES SOBIESCIUS REX STRENUUS" (zob. "Phoebus poeticus" 1702, k.104 r);

s.61: utwór w kształcie chorągwi (czyli "vexillum") z akrostychem na drzewcu "IOANNES SOBIESCIUS REX POLONIAE".

8.    S.58: Dziechcińska, il. 11.

s.60,61 - aneks do niniejszej pracy.

XXXI. PUZYNA. 1695 rok.

  1. Piotr Puzyna.
  2. Fructus herni meditationis rhetoricae… seu specinina projectus In utraque Eloquentia Rhetorum Crosensium SJ, a MDCXCV sub R.P. Petro Puzyna professore.
  3. Kroże 1695, rękopis.
  4. Zob. zestaw retorycznych tekstów rękopiśmiennych. W: Ulczinaite, s.185.
  5. Czart Rps 1866 IV.
  6. "Ćwiczenia studentów klasy retoryki, ujawniające ich umiejętności tworzenia różnego rodzaju przemówień, elogiów, fraszek" (Ulczinaite, s.185).
    1. S.674: "Epigramma In Vexillum" - rysunek chorągwi, w którą jest wpisana carmen quadratum (cancellatum); wyodrębniony w niej mezostychowo versus intextus ma kształt godła Towarzystwa Jezusowego (..);  z lewej strony jest ponadto wyodrębniony akrostych, a z prawej - telestych;  cały wiersz jest więc akromezostychem (autor - "Urbanus Barszcz S. Jesu);

s.679: wiersz w kształcie koła z tekstem na obwodzie i w siedmiu promieniach (autor - "Urbanus Alshutl");

s.683: (karta uszkodzona) wiersz w kształcie zegara słonecznego (zob. Kiełkowski 1718, k.E2r);

s.687: wiersz-labirynt w kształcie kwadratu;

s.688: wiersz labirynt w kształcie rombu;

s.689: wiersz "LABIRINTUS" (prostokątny);

s.690: "Carmen musicum" (por. Kiełkowski 1718, k.D2r);

s.692: akromezotelestych w kształcie trójkąta (piramidy) umieszczonego na prostokątnej podstawie;

8.    s.679: Ulczinaite, s.170, il.10;

s.688: Ulczinaite, s.169, il.9.

XXXII. PHOEBUS…1702 rok.

  1. Autor nieznany.
  2. Phoebus poeticus duodecim signa zodiaci decurrens, solutae et ligatae orationis luminae nobilem ac ingenuam iuventutem im Lubomiraciano Podol. Collegio scholas pias frequentantem illustrans anno quo Iustitiae sol lumine suo terram illustravit 1702.
  3. Podoliniec 1702, rękopis, s.197.
  4. Szymańska, s.38.
  5. HAM Rpa 538 I.
  6. "Podręcznik poetyki używany w Kolegium Pijarów w Podolińcu (…) k.102-110 - ludi poetica" (Szymańska, loc.cit.).
  7. K.102 r: wiersz w kształcie róży z wpisanym "AVE MARIA";

k.102 v: wiersz w kształcie siedmioramiennej gwiazdy; treść maryjna;  wpisane litery wyrazu MARIA, w środku litera M;

k.103 r: wiersz w kształcie gwiazdy dwunastoramiennej o treści maryjnej;

k.103 v: wiersz w kształcie chorągwi, na drzewcu napis:  IESU ET MARIAE MILITAMUS;

K.104 r: wiersz w kształcie miecza z akrotelestychem IOANNES SOBIESCIUS REX STRENUUS (zob. Krzyżkiewicz 1674, s.60);

k.104 v - 105 r: akrotelestychy z imion;

k.106 r: wiersz-labirynt o treści maryjnej, który czyta się od środka oraz wiersz z wpisanymi palindromami, które można czytać horyzontalnie, wertykalnie i w poprzek;

k.107 v: krzyż wzorowany na krzyżu św. Wenancjusza Fortunata z VI w. (zob. rozdz. I oraz Rypson il.5).

XXXIII. [PODRĘCZNIK]. 1728 rok.

  1. Autor nieznany.
  2. Brak karty tytułowej (podręcznik poetyki).
  3. B.M.1728, rękopis, k.269.
  4. Szymańska, s.32.
  5. UAM RPS 522 I.
  6. "Zawiera m.in. na (…) s.97-113 Ludi poetica (utwory w kształcie krzyża, gwiazdy itp.)" (Szymańska, loc.cit.).
  7. Od k.97: Statutum _vum DE LUDIS POETICIS;

k.97: "Ludi poetica sunt quaedam ingenis artificia  conceptuosa ex coitata methodo majore plausu acceptata quo plexiore elecubrato conatu, quorum ne sit ignarus neo Poeta paster quasdam hibebimus corum demonstratione";

k.97-98: przykłady akriostychu;

k.99: gwiazda z wpisanym AVE MARIA;

k.100: wiersze w kształcie krzyża;

k.101: chorągiew (wygląda na niedokończony wiersz w tym kształcie, jest wypełniona jedynie mezostychami);

k.103: wiersz-koło - tautogram zbudowany za pomocą koncentrycznych kół;

k.104: wiersz w kształcie dwunastoramiennej gwiazdy;

k.105: wiersz maryjny czternasto wersowy pisany w formie obwodu i promieni koła;

k.106: wiersz maryjny w kształcie gwiazdy siedmioramiennej; w środku gwiazdy litera S, od której zaczynają się poszczególne wersy; na wierzchołkach ramion kolejno litery S,T,E,L,L,A - kończące poszczególne wersy;

k.107-113: definicje i przykłady różnych gatunków kunsztownych opisanych przez T. Michałowską w "Staropolskiej teorii genologicznej" (np. aequidicum, aequivocum, grammaticup, enigma, antitheticum, quadratum, alphabeticum, serpentinum, logogriphus itp.).

8.    K.105: Szymańska, s.33.

XXXIV. CIRCUS…1729 rok.

  1. Autor nieznany.
  2. Cireus laurearum augustis gloriosior amphiteatris non ad Pallatinos colles verum ad patrium Heliconem situs aviate gloriae honorumque insigni fundatoria Noscoviorum solen solidatus… nune vero…loquentiae auditorium in almo Pultopoleas Athaeneae pro meta literarii cursus propositus...
  3. Pułtusk 1729, rękopis, s.254.
  4. Szymańska, s.36.
  5. UAM Rps 529 I.
  6. "Podręcznik retoryki używany w kolegium jezuickim w Pułtusku pisany po łacinie, zawierający liczne zestawienia frazeologiczne, porównania, eruditiones, epigramaty (s.54), nieco wierszy polskich, sposoby układania chronostychów (s.85), zagadki i ludi poetica (s.95)" (Szymańska, loc.cit.).
  7. K.84: chronostychy, anagramy, enigma;
  8. K.94: definicja wiersza-labiryntu;
  9. K.95: wiersz-labirynt, który czyta się od środka;
    1. K.97: kryptograficzny napis na "szachownicy" - słowa wpisane w kwadratach naprzemiennie.

1. Zob. Wskazówki bibliograficzne. W: Mały słownik terminów i pojęć filozoficznych dla studiujących filozofię chrześcijańską. Oprac. A. Podsiad i Z. Więckowski. Warszawa 1983, s. XXV oraz krótką notatkę o Alstedzie w: 700 lat myśli polskiej. Filozofia i myśl społeczna XVII wieku. Cz. 2. Oprac. Z. Ogonowski. Warszawa 1979, s. 98 (przypis 54).

2. Zob. M. Plezia, Dookoła reformy szkolnej Stanisława Konarskiego. Studia klasyczne pijarów polskich. Lublin 1953, s. 24; E. Sarnowska-Temeriusz, Droga na Parnas. Problemy staropolskiej wiedzy o poezji. Wrocław 1974, s. 41, 63-64, 79, 80, 90; T. Michałowska, Staropolska teoria genologiczna. Wrocław 1974, s. 18, 22, 70, 109, 129, 138-139, 146-149.

  • Italiano